Edat Konu Anlatımı
Edatlar, tek başına anlam ifade etmeyen ancak cümlede kullanıldıklarında anlam kazanan ve sözcükler arasında anlam ilişkisi kuran sözcüklerdir. Edatlar genellikle bağlaçlarla karıştırılmaktadır. Ancak edatlar, bağlaçların aksine cümlenin içindeki unsurları birbirine bağlar ve onların arasında anlam ilişkisi kurmasına yardımcı olur. "Ancak", "gibi", "ile", "değil", "kadar", "diye", "üzere", "sade", "tek", "yalnız" gibi sözcükler, edat kategorisinde yer alır. Bu yazımızda, edatların detaylı işleyişini ve örneklerini inceleyeceğiz.
Edat Çeşitleri
- İle Edatı: Kullanıldığı cümlede zaman, beraberlik, araç, gereç anlamları katar. Örnekler: "Mardin'e trenle gittiler" (Araç), "Uçağın gürültüsüyle irkildi" (Neden), "Babamla birlikte kuşlar da geldi" (Zaman).
- İçin Edatı: Kullanıldığı cümlelerde neden, görelik, karşılık, amaç anlamı katar. Örnek: "Maça gittiği için dersine çalışmadı" (Neden).
- Kadar Edatı: Cümle içinde eşitlik, yaklaşık, ölçü, benzerlik ve karşılaştırma anlamı katar. Örnekler: "Ay kadar güzelsin" (Benzerlik), "Bende en az onun kadar başarılıyım" (Eşitlik), "Bir kilo kadar domates aldı" (Ölçü).
- Gibi Edatı: Kullanıldığı cümlede benzerlik, tahmin, olasılık anlamı katar. Örnekler: "Babam, melek gibi insandı" (Benzerlik), "Birazdan fırtına kopacakmış gibi" (Tahmin, olasılık).
- Sanki Edatı: "Gibi" edatına benzer ve cümlede tahmin, benzerlik, inanmama anlamı katar. Örnekler: "Ağrı, sanki bir sema çadırıydı" (Benzerlik), "Arkadaşım sanki seni çok dinler de!" (İnanmama).
- Göre Edatı: Kullanıldığı zaman cümlede kanaat, uygunluk, karşılaştırma anlamı katar. Örnekler: "Kendi kafama göre bir arkadaş bulamadım" (Uygunluk), "Bugünkü hali dünkü hale göre daha iyidir" (Karşılaştırma).
- Doğru Edatı: Cümlede yön ve zaman anlamı katar. Örnekler: "Akşama doğru maçlar oynanacak" (Zaman), "Bizimkiler parka doğru gittiler" (Yön).
- Üzere Edatı: Şart, amaç, zaman, tarz anlamı katar. Örnekler: "Araba kalkmak üzereydi" (Zaman), "Sabah getirmek üzere arabayı alabilirsin" (Şart), "Eve çıkmak üzere sahneye çıktı" (Amaç).
Edatların Özellikleri
- Edatlar, kelimeler arasındaki farklı anlam ilişkilerini kurduklarından dolayı "yardımcı kelimeler" olarak adlandırılır. Örneğin: "Aslan gibi saldırdı" (Benzerlik), "Araba kullanmak için gitti" (Amaç).
- Edatlar genellikle tek başlarına kullanılmazlar. Ancak farklı kelimelerle birleştiklerinde zarf ya da sıfat görevli cümleler oluştururlar. Örneğin: "Dev gibi insan ufacık şeyden yok olup gitti" (Sıfat görevli), "Ben de senin kadar çalışsam" (Zamir).
- Edatlar cümleden çıkarıldığında, cümlenin anlamında eksiklik, bozulma veya daralma meydana gelir. Örneğin: "Güneş gibi başı semalara erdi." cümlesinde "gibi" edatı çıkarıldığında, "Güneş başı göklere erdi" şeklinde olur.
|
Edatlar cümleden çıkarıldığı zaman cümlenin anlamının bozulduğu durumlar sıkça yaşanıyor. Mesela, Güneş gibi başı semalara erdi cümlesinde gibi edatını çıkardığımda cümlenin anlamı nasıl değişir?
Cevap yazNecat bey,
"Edatlar, cümlenin anlamının ve yapısının korunması için önemli unsurlardır. 'Güneş gibi başı semalara erdi' cümlesinden 'gibi' edatını çıkardığınızda, cümlenin anlamı net bir şekilde değişir ve mantıksız hale gelir. 'Güneş başı semalara erdi' şeklinde bir ifade anlam bütünlüğünü kaybeder ve belirsiz bir anlam taşır. Bu sebeple, edatları doğru ve yerinde kullanmak cümlenin anlamının korunması için önemlidir."